Een roerige tijd was het, de jaren vóór PRW. Natuurorganisaties en visserij stonden lijnrecht tegenover elkaar. Het conflict liep hoog op, tot aan rechtszaken bij de Raad van State. “Na de vernietiging van de vergunning lag de mosselzaadvisserij plat. ‘Stop de groene leugen’, stond op spandoeken van actievoerders”, blikt Kees van Es, toonzetter van het programma en de eerste vijf jaar programmaleider, terug. Dat het anders moest, was duidelijk. Meer gezamenlijk. In de verduurzaming van de mosselsector, vastgelegd in het convenant mosseltransitie en natuurherstel, vonden de tegenpolen elkaar. “Uit het convenant ontstond PRW: enerzijds om te werken aan natuurherstel, anderzijds om de transitie naar duurzame mosselvisserij te begeleiden. Beide waren in het convenant afgesproken.”

We bouwden een organisatie waar alle neuzen in één richting wezen: een rijke Waddenzee

Alle neuzen in één richting

Voor het optuigen van PRW koos Van Es nadrukkelijk voor gezamenlijkheid. Drie partijen bracht hij bij elkaar: waddenprovincies, rijksoverheden en natuurorganisaties. Een netwerkorganisatie, noemt hij het. “Binnen PRW werkten mensen van Vogelbescherming, Rijkswaterstaat, provincies, Staatsbosbeheer, ministeries, noem maar op. We bouwden een organisatie waar alle neuzen in dezelfde richting wezen: een rijke Waddenzee. Het gebied stond op de eerste plaats, niet de belangen van de afzonderlijke partijen. Een organisatie voor en door de deelnemende partijen gericht op het aanjagen, organiseren, begeleiden van natuurherstel.”

Wat is een rijke Waddenzee?
De naam van het programma geeft het doel aan: een rijke Waddenzee. Maar wat houdt het in? In 2018 stelden we een gezamenlijk perspectief op voor het Waddengebied. Als stip op de horizon. De essentie van een rijke Waddenzee: rijke natuur, met volop dynamiek en een volledig voedselweb zonder gaten, dus met de vissen, vogels, bodemleven en biobouwers die er van nature thuishoren en op het kruispunt van de grote internationale flyways en swimways.  In een rijk Waddengebied wonen, werken en recreëren mensen. Het gebied vervult hen met trots. Het is hun gebied, hun Werelderfgoed, hun verhaal.

Helpende hand

De unieke positie van het programma creëerde vrijheid en ruimte om buiten bestaande kaders te denken en werken. Van Es: “Binnen PRW zaten gedreven mensen. Om nieuwe discussies en initiatieven aan te jagen, zaadjes te planten, projecten te ontwikkelen en partijen bij elkaar te brengen. Neem initiatieven als de Vismigratierivier en Holwerd aan Zee: dergelijke vernieuwende ideeën en projecten ondersteunden we en brachten we een stap verder.” Als treffend voorbeeld noemt hij de zandige versterking van de Prins Hendrikzanddijk op Texel. “De vernieuwende dijkversterking kwam niet verder. We hebben dit initiatief actief gesteund, onder meer met onderzoeken.”

Noodzaak van samenwerking

Hendrikus Venema, die in 2015 het stokje van Van Es overnam, valt hem bij. “De deelnemende partijen aan PRW ondernamen zelf activiteiten in het Waddengebied, maar ze beseften de noodzaak van samenwerking tussen beleid en beheer. Er zijn vele opgaven en transities die je alleen mét elkaar kunt oppakken.” Venema beschrijft PRW als een buitenboordmotor. Buitenboord, omdat PRW naast de partijen werkte. Een motor, omdat PRW vaart maakte naar een rijke Waddenzee. “Binnen PRW werkten we als collectief aan het verbeteren van het Werelderfgoed Waddenzee.”

Taaie dilemma’s op tafel

Toen Venema aantrad was het laaghangend fruit inmiddels geplukt. De focus verbreedde: niet alleen gericht op natuurontwikkeling, maar ook op het economisch medegebruik. “We kregen meer oog voor thema’s als leefbaarheid, toerisme, mobiliteit en scheepvaart. De Waddenzee is primair een natuurgebied, maar er wordt ook gewoond en gewerkt. De natuur heeft ook een economische waarde, juist vanwege de natuur komen er vele toeristen. Taaie dilemma’s kwamen op tafel, zoals het vraagstuk van baggeren en de bereikbaarheid van eilanden.” PRW bleef de ongemakkelijk vraag stellen: kan het ook anders, wat zou vanuit het ecosysteem het meest wenselijk zijn?

Stenen in de vijver

De programmaleiders blikken tevreden terug. “We liggen op koers naar een rijke Waddenzee”, stelt Venema vast. Hij en Van Es sommen een waslijst aan geboekte successen op: van de Dark Sky visie tot de nieuwe community rond plastic afval, en het manifest om het Lauwersmeer te verbinden met de Waddenzee. Tientallen mijlpalen zou Venema kunnen noemen. “Allemaal stenen die we in de vijver hebben gegooid, die rimpelingen veroorzaakten op weg naar een rijke Waddenzee.”

Neutraal podium nodig

Alle initiatieven hebben één ding gemeen: samenwerking. Eind 2022 stopt het programma, maar de ambitie voor 2030 blijft en vraagt een forse inspanning van alle partijen. Venema: “Het Waddengebied heeft een neutraal podium nodig, waarop partijen vrij kunnen acteren. Ik gun de Waddenzee een groep mensen die niet zeggen ‘Ik werk voor die of die organisatie’, maar ‘Ik werk voor het Waddengebied.’”