Iedereen weet en voelt: het kan op termijn zo niet langer

Het mobiliteitssysteem was lange tijd een hete aardappel binnen het Waddendossier. De veerverbinding naar Ameland spant de kroon: het stijgen van de wadbodem vereist een forse baggerinspanning, zelfs een verdrievoudiging sinds de eeuwwisseling. “De klassieke reflex is dan om nóg meer te baggeren”, vertelt Rick Timmerman, proces- en projectmanager van PRW. Dit vraagstuk vraagt volgens hem om een fundamentele omslag. Niet het bestaande regime optimaliseren, maar écht iets anders. Onvolhoudbaar, oordeelt ook zijn collega Gerwin Klomp over het huidige systeem, vanwege het baggerbezwaar, de ecologische impact, de emissies, de vergunbaarheid en de kosten. “Iedereen weet en voelt: het kan op termijn zo niet langer. Het huidige systeem loopt vast en een systeemsprong is nodig. Over de bereikbaarheid naar de Waddeneilanden is overigens géén discussie: die moet op orde blijven.”

Lastige kwesties doorleven

In de geijkte aanpak – alle partijen in vergadersetting aan tafel – zien ze bij dergelijke complexe vraagstukken weinig fiducie. “Dat werkt niet. Iedereen denkt aan tafel vanuit zijn reguliere rol en belang. Je blijft steken bij stokpaardjes en gebaande paden”, vertelt Klomp. PRW koos als nieuwe werkvorm voor het WadLab, een denklaboratorium om lastige kwesties tot op het bot te doorleven. Klomp: “Verdiepen, verdiepen, verdiepen. Telkens de vraag achter de vraag stellen. Wat je wilt, is een mentale en fysieke tussenruimte creëren om met elkaar tot een andere uitwisseling te komen. Met hoofd en hart en met benutting van creatieve technieken zoals Gamestorming en Design Thinking.”

Mensen uit hun groef halen

Na een eerste interne test met collega’s namen ze op Terschelling de proef op de som. Daar werd in 2018 een hackathon duurzame mobiliteit Waddeneilanden georganiseerd. Drie dagen ondergingen meer dan dertig betrokkenen een intensief programma. “We haalden mensen uit hun groef. Ze deden op persoonlijke titel mee, niet namens hun organisatie. In een andere setting ontstond een andere dynamiek met veel positieve energie.” Timmerman zag een metamorfose bij de deelnemers. “Als de intentie van de systeemvraag wordt gevoeld en mensen krijgen de ruimte, dan gaan ze open. Dan kom je tot nieuwe en baanbrekende ideeën voor een systeemsprong.”

Leerreizen

Kern van de WadLab-aanpak is het diep doorleven van het vraagstuk. De aanpak kreeg binnen PRW een vervolg, mede voor het thema toekomstbestendige oogst van voedsel. in januari 2020 dachten 25 betrokkenen er twee dagen over mee. Timmerman en Klomp verdiepten zich verder in het mobiliteitsvraagstuk. Een team van Green Bridges, onder leiding van Martine Verweij, stond hen bij. Het team ondernam meerdere zogeheten leerreizen. Verweij: “We gebruikten de Theory-U, een model voor fundamentele verandering vanuit de persoonlijke reflectie. Een leerreis bracht ons op Ameland, waar we met open vizier spontaan het gesprek met eilanders aangingen. Met twee vragen: wat gaat je aan het hart en waar maak je je zorgen over? Heel leerzaam was dat. Ook bezochten we Terschelling, waar we met ondernemers spraken, en het Duitse en Deense Waddengebied.”

Leefbaarheid

De leerreizen kantelden het vraagstuk. Waar bij het mobiliteitsvraagstuk eerst de technologie en morfologie centraal stonden, kwam nu de leefbaarheid bovendrijven. “Eilanders maken zich zorgen over hun toekomst. Scholieren vrezen dat ze later geen huis op het eiland kunnen kopen, anderen geven aan dat de grens aan de groei op de eilanden is bereikt. Mobiliteit faciliteert de leefbaarheid, maar vormt ook een bedreiging. Stel iedereen kan met drones en kleine boten altijd oversteken, dan verstoort dat de rust”, aldus Verweij. Het traject mondde uit in een transitieschets. Bloedspannend, vindt Verweij de mobiliteitstransitie in de Waddenzee. “Er is zoveel verandering ophanden, onder meer vanwege de brandstofkosten. Tussenruimten, waar alle partijen eerlijk, veilig en kwetsbaar in gesprek kunnen, blijven nodig.”

We gaan door

Dé kans voor verandering biedt de nieuwe concessieverlening per 2029. Dan wordt bepaald welke rederijen de veerdiensten naar de Friese eilanden mogen verzorgen en onder welke voorwaarden. Timmerman: “Naar oordeel van PRW gebeurt dat emissieloos, impactarm en adaptief en daarmee wél volhoudbaar voor de lange termijn. Een WadLab-sessie over de concessieverlening heeft inmiddels succesvol plaatsgevonden.” Klomp ziet vernieuwing aan de kant van de overheid om bewust gezamenlijke ruimten te creëren en te faciliteren, juist voor dergelijke complexe en meervoudige gebiedsopgaven. Nu PRW stopt, gaan ze beide binnen Rijkswaterstaat verder met de systeemopgave. “We gaan hiermee zeker door”, stellen ze beslist.