Onderwatercafés

De onderwatercafés zijn een initiatief van Programma naar een Rijke Waddenzee. Samen met beheerders en wetenschappers organiseren we meerdere cafés in het Waddengebied om de onderwaternatuur bekend en bemind te maken, en zo de bescherming van natuur onder het wateroppervlak te verankeren in beheer en beleid.

onderwatertekening

Onderwaternatuur Waddenzee

In de Onderwatercafés was de onderwatertekening een vast onderdeel. Deze onderwatertekening verbeeldt de Rijke Waddenzee. Het laat zien wat zich onderwater afspeelt, gevangen in een doorsnede van het Wad. Je zult dit overigens nooit op één locatie op deze manier kunnen waarnemen. Bij onderwater bemonstering voor onderzoek in de Waddenzee bijvoorbeeld bestaat een groot deel van de monsters uit zand en modder. Toch leeft er van alles onderwater en op en in de bodem van de Waddenzee.

Deze tekening, gemaakt door Nicolle R. Fuller van Sayo Studio in opdracht van het Programma naar een Rijke Waddenzee en de Waddenvereniging, is heel gedetailleerd. Het is de moeite waard om verder in te zoomen en de details verder te ontdekken.
In elk Onderwatercafé is de onderwatertekening steeds verder verkend aan de hand van interactieve presentaties. Met filmpjes van natuurfilmer Ruben Smit die op wereldwad.nl staan. Deze site is een aanrader voor ieder die meer over de onderwaternatuur te weten wil komen.
In het verslag van elk Onderwatercafé staat de downloadlink naar de betreffende interactieve presentatie. Let op: de afbeeldingen en filmpjes in deze interactieve presentaties zijn niet rechtenvrij!

Lees hieronder de verslagen van de Onderwatercafés die al zijn geweest.

Online onderwatercafe: plankton en het ecosysteem

sprekers onderwatercafé Planton en ecosysteem

Woensdagavond 21 oktober 2020

De 6e en laatste editie van de reeks Onderwatercafés organiseerden we ook volledig online. De sprekers Barbara Rodenburg, Anneke van den Oever en Michiel Firet namen deel vanuit huis. Gespreksleider Jaap Jepma en ondersteuner Ilse Luijken doen mee vanuit het kantoor van Noordtij. De deelnemers kregen aan de hand van bijzonder beeldmateriaal met toelichting een mooie inkijk in de fascinerende wereld van plankton. Wil je de editie in zijn geheel terugkijken? Dat kan via deze link.

Michiel Firet van Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW) neemt ons in zijn interactieve presentatie [downloaden, 217 Mb] mee in de onderwaterwereld van de Waddenzee. De Waddenzee, zo’n 250.000 hectare groot, bestaat uit verschillende landschappen. In de vijf lagen waaruit de Wadden is opgebouwd vinden veel fascinerende interacties plaats en alles hangt hierbij met elkaar samen. Het plaatje van het Voedsweb (Waddensleutels) laat zien wie wie eet: het is eten of gegeten worden.

Kwallen, mosselen en zeesterren

Als ze op het strand liggen zou je het niet zeggen, maar in het water zijn kwallen bijzonder mooie verschijningen. Ze behoren tot het dierlijk plankton. Langs de Nederlandse kust leven vijf soorten kwallen. Michiel laat een geluidfragment horen van Tamar Stelling, schrijver voor De correspondent,  over de strijd tussen mens en kwal. Kwallen waren verantwoordelijk voor het ‘uitschakelen’ van een Amerikaans, nucleair aangedreven, supervliegdekschip. En heeft de Energiecentrale in de Eemshaven soms last van kwallen in het koelsysteem.

Op youtube zijn prachtige filmpjes van kwallen te vinden. Kijktip van Michiel: the Jellyfish wedding.

Mosselen zijn biobouwers. Ze zijn de natuurlijke filters van de Waddenzee en cruciaal voor de biodiversiteit. Ze zetten algen om in organisch materiaal dat weer als voedingsstof dient voor andere organismen. Ze vormen mosselbanken door zich vast te hechten aan andere mosselen en schelpen en stenen. Met een baard van byssusdraden blijven ze kleven. Aan het eind van die dragen zitten hechtvoetjes, die zelfs met harde stromingen blijven vastzitten.

Zeesterren zijn predatoren. Ze kunnen complete mosselbanken opeten. De zeester heeft daarbij een bijzondere manier van eten: hij duwt zijn maag door zijn mond naar buiten, de schelp in, en de maag verteert de mossel.

Plankton

Plankton zijn alle organismen die zweven in het water en zich laten meedrijven met de stroming. Anneke van de Oever, hydrobioloog, vertelt over de verschillende soorten plankton en waarom plankton zo belangrijk is voor de Waddenzee.

Plankton - onderwatercafe

Zo is fytoplankton de belangrijkste groep voor de Waddenzee. Ze zijn microscopisch klein en afhankelijk van zonlicht. Onder de microscoop zie je welke bijzondere vormen met allerlei uitsteeksels ze hebben. Hierdoor kunnen ze hoog in de waterkolom drijven en zo zonlicht vangen. In 2009 werd in de Waddenzee een voor het gebied nieuwe kiezelwier gezien: de Mediopyxis helysia. Het is een exoot, afkomstig uit Noord-Amerika. Deze alg is zo groot (een soort zwevend tafelblad in vergelijking met andere algen) dat in eerste instantie gevreesd werd voor een invasie. Uit onderzoek blijkt dit mee te vallen. Nu zie je deze soort zeer regelmatig langs de gehele Nederlandse kust en is de soort onderdeel geworden van de alpengemeenschap.

Zoöplankton (dierlijk plankton) eet andere organismen en haalt niet, zoals planten en algen, energie uit zonlicht. Op zooplankton.nl, de website van zeebioloog Lodewijk van Walraven, vind je meer informatie en prachtige beelden en filmpjes.

Barbara Rodenburg, visser op de TS31 Internos en aangesloten bij Goede Vissers, vindt plankton zo bijzonder dat ze ook speciale planktonexcursies organiseert, ook voor schoolklassen. Met een speciaal planktonnet vis je in de haven van Lauwersoog op plankton. Binnen, onder de miscroscoop, ontdek je in een druppel water de veelheid en bijzondere vormen en kleuren van plankton. Soms zie je ook niet-natuurlijk materiaal zoals plastics.
Door steeds op dezelfde plek te vissen zie je de verschillen per seizoen. Met monsters van verschillende plekken zie je soms juist een specifiek soort. De monsters geven informatie over het systeem, o.a. over voedselrijkdom van het milieu, temperatuur van het water en verbrakking van het systeem.

Een grote droom van Barbara is om een Plankton observatorium op Lauwersoog te realiseren. Geïnspireerd door het ‘observatoire du plancton’ in Bretagne van Pierre Mollo. Op deze manier wil Barbara de wondere wereld van plankton veel bekender maken, meer structuur en regelmaat in de waarnemingen brengen en deze waarnemingen ook vast te leggen. Mocht je willen meedenken en/of ideeën voor Barbara hebben, dan kun je haar mailen op TS31@goedevissers.nl

Pubquiz

Ook deze keer speelden we de pubquiz via Kahoot. De vragen waren best moeilijk maar daardoor ook weer heel leerzaam. Het bleef spannend tot het eind. Voor de winnaar een mooie prijs: een Wadbeleving met planktonvissen door Barbara Rodenburg.

cartoon

Jan Willem Spakman van Wimpie Comics vatte de avond weer samen in een mooie, humorvolle cartoon:

Cartoon Onderwatercafe Planton en het ecosysteem

online onderwatercafe: waar onderwater boven water wordt

Donderdagavond 8 oktober 2020

5e Onderwatercafe - gespreksleider, sprekers en cartoonist

Voor de 5e editie van het Onderwatercafé kiezen we er voor, gelet op de ontwikkelingen rond COVID-19, om het deze keer niet vanuit een studio maar volledig online te doen. De sprekers Ciska van Geer en Michiel Firet nemen deel vanuit huis. Gespreksleider Jaap Jepma en ondersteuner Ilse Luijken doen mee vanuit het kantoor van Noordtij. De techniek deed wat het moest doen en mede door de bijdragen van deelnemers op de chat werd het een hele interactieve bijeenkomst. Wil je de editie in zijn geheel terugkijken? Dat kan via deze link.

onderwatertekening

De interactieve onderwatertekening verbeeldt de Rijke Waddenzee. Het laat zien wat zich onderwater afspeelt, gevangen in een doorsnede van het Wad. Michiel Firet van PRW start zijn presentatie [downloaden, 140 Mb] met het landschap van de Waddenzee, een open systeem met verschillende biotopen. De samenhang tussen de verschillende lagen is groot evenals de samenhang tussen verschillende dieren en organismen onder water (voedselweb). In zijn presentatie Veerkrachtig Voedselweb met toelichting op de interactieve onderwatertekening maakt Michiel gebruik van filmpjes op www.wereldwad.nl, gemaakt door Ruben Smit.

Kiezelwieren, wadslakjes en schelpdierrif

Aan de hand van een film over kiezelwieren komen we meer te weten over dit primaire voedsel van de Waddenzee. Vervolgens zien we een filmpje over de wadslak, een primaire consument. Zij eten kiezelwier. De wadslakjes zijn goed zichtbaar als het wad droogvalt; soms wel tot 300.000 wadslakjes per m2. Onder andere vogels zorgen voor verspreiding van de wadslak over het wad. Biobouwers zoals mosselen filteren voeding uit het water en bepalen het landschap onderwater. Het filmpje over een schelpdierrif toont een natuurlijk rif van Japanse oesters en mosselen. De biodiversiteit is hier groot en daarmee is een schelfdierrif ecologisch van groot belang. Er zijn steeds meer natuurlijke riffen in de Waddenzee. Elk jaar worden mosselbanken ingemeten. Ze zijn niet statisch, maar sommigen liggen al 11 jaar op dezelfde plek.

Kijktip van Michiel: de film My Octopus teacher op Netflix, zie de teaser. Het vertelt het bijzondere verhaal van de Zuid-Afrikaanse filmmaker Craig Foster. Hij heeft last van een burn-out en zwemt elke dag in de ijskoude zee van Zuid-Afrika. Daar ontmoet hij een jonge, nieuwsgierige octopus. De wilde inktvis laat steeds meer van de geheimen van de onderwaterwereld aan Foster zien.

Waar onderwater boven water wordt

Ciska de Geer is Wadvaarder. Samen met haar man vaart ze al zo’n 45 jaar over het Wad. Eerst voornamelijk in de geulen en pas veel later over het gehele Wad, soms ook in het Duitse deel. “Ik heb leren zeilen op het Wad maar ook leren beleven op het Wad”. Ze zijn lid van de vereniging Wadvaarders die nu al sinds 30 jaar bestaat. Zie wadvaarders.nl voor meer informatie o.a. voor beginnende wadvaarders. Ook noemt Ciska de Erecode, gedragregels voor recreanten op het Wad. “Wie houdt van het Wad, houdt zich aan de Erecode”.

Door de jaren heen heeft Ciska een fascinatie voor de natuur ontwikkeld en dit deelt ze met ons in haar presentatie met prachtige foto’s en filmpjes. Wat indruk op haar blijft maken is dat de ‘bak met water’ twee keer per dag vol loopt en weer leeg loopt. Tijdens het droogvallen moet je rekening houden met de verschillende omstandigheden op het Wad. Dan kun je ook goed zien wat er onder het wateroppervlakte leeft. Ciska vertelt over wat ze zoal heeft beleefd aan de hand van foto’s en filmpjes van wadplaten en dieren die er, onderwater en op de grens van water en land, leven. Als wadvaarder leef je dicht bij de natuur. Zo maken krabben ’s nachts een tikkend geluid onder het schip omdat ze dit als schuilplaats gebruiken.

Pubquiz en cartoon

We sluiten de avond af met een leuke Pubquiz met uitdagende vragen. Deze keer is de hoofdprijs een droogvaltocht op het Wad met de Ideaal van historische zeilvereniging Harlingen.

Jan Willem Spakman van Wimpie Comics vatte de avond weer samen in een mooie cartoon:

cartoon 5e onderwatercafe

Online vervolg Onderwatercafe: De Waddenzee, Swimway en kraamkamer

Donderdagavond 17 september 2020

Normaal zouden we voor de vierde editie van het Onderwatercafé in een café zitten ergens in het Waddengebied, maar door COVID-19 is dit niet mogelijk. Daarom organiseren we de resterende drie afleveringen online. De animo blijkt er niet onder te lijden; er zijn 43 deelnemers. Gespreksleider Jaap Jepma van bureau Noordtij leidde dit Onderwatercafé met als thema De Waddenzee: Swimway en kraamkamer in goede banen. Wil je de editie in zijn geheel terugkijken? Dat kan, klik daarvoor op deze link.

onderwatertekening

De onderwaterwereld is onderbelicht terwijl het zeer de moeite waard is om meer liefde en verwondering voor de onderwaternatuur te krijgen. Michiel Firet liet aan de hand van een interactieve onderwatertekening [presentatie downloaden, 142 Mb] zien wat we zoal aantreffen onder het wateroppervlakte in de Waddenzee. Hij legt uit hoeveel verschillende landschappen er in de 250.000 hectare van het Waddengebied zijn. In de vijf lagen waaruit de Wadden is opgebouwd vinden veel fascinerende interacties plaats en alles hangt hierbij met elkaar samen.

Voor de toelichting op de interactieve onderwatertekening maakt Michiel gebruik van filmpjes die op www.wereldwad.nl staan. Deze site is een aanrader voor ieder die meer over de onderwaternatuur te weten wil komen.

De kiezelwieren: het primaire voedsel van het Waddensysteem

De ‘rondleiding’ in de onderwaternatuur van de Waddenzee begint met de onderkant van het voedselweb; de kiezelwieren. Deze zijn alleen zichtbaar als er sterk wordt ingezoomd. Ze zijn er in veel verschillende soorten en in grote getale, namelijk vele miljarden op een wadplaat. Een glanzende plaat vol kiezelwier is het primaire voedsel van het waddensysteem. De schelpkokerworm, een biobouwer die tot wel tot 30 centimeter groot kan worden, eet van dit wier en wordt (als hij niet oppast) op zijn beurt weer door andere dieren gegeten. Hij moet hierbij iedere keer een afweging maken tussen schuilen of zelf eten en het gevaar lopen om daarbij opgegeten te worden door bijvoorbeeld garnalen. Ook de wadpier, een biobreker, komt veel voor. Er leven soms wel 50 pieren op een vierkante meter wadplaat. De pier zit diep in de bodem, waar hij minder last van temperatuurschommelingen heeft en bovendien minder kans heeft om opgegeten te worden door bijvoorbeeld een schol of een andere bodemvis.

Daarna vertelt Michiel over vissen die in de Waddenzee voorkomen en het belang van predatoren voor het houden van een balans in de voedselketen. Door de aanwezigheid van minder haaien zijn er bijvoorbeeld meer inktvissen die op hun beurt het voedselweb verstoren. Een geslaagde proef met groot zeegras bij Grient levert interessante aanknopingspunten. Zeegras is namelijk een biobouwer die beschutting biedt en zo een habitat vormt waar vissen graag in verblijven. Zelf aan de slag met de interactieve onderwaterkaart? Dat kan via deze link. Je mist daarbij natuurlijk wel de uitleg die je in het Onderwatercafé wel krijgt. Let op: de afbeeldingen en filmpjes in deze interactieve presentatie zijn niet rechtenvrij!

De levensweg van de vis: meer inzicht door project Swimway

Wouter van der Heij van de Waddenvereniging vertelde over het project Swimway en over de levensweg van de vis. Wouter heeft altijd een fascinatie gehad voor het onderwaterleven en sinds een jaar of tien is hij werkzaam voor de Waddenvereniging. Hij probeert met een team van vijf jonge onderzoekers het onzichtbare in zicht te krijgen met het project Swimway dat door het Waddenfonds gefinancierd wordt.

Visonderzoek loopt erg achter op het vogelonderzoek. Dit jaar startte het vijfjarig project  om meer te weten te komen over de swimways van verschillende soorten vissen. Dit is een kennisproject waarin ook beheerders, vissers en anderen die vanuit ervaring veel weten deelnemen. Wouter kijkt daarom ook graag in oude zwart wit foto’s om te zien wat in vroegere tijden normale vangsten waren.

De levensweg van de zeeforel

Elke zeeforel uit de Waddenzee is geboren uit een ei die in een Drentse beek gelegd is. Om op te groeien heeft de vis kiezels nodig en het heeft daarmee een prettige habitat in de Drentse beken. Wanneer de vis een centimeter of 10 is, leeft hij nog steeds in de Drentse beek. Na een half jaar zwemt hij de Onlanden, via het Lauwersmeer naar de Waddenzee. De vis is in dit stadium mooi zilverkleurig. In de twee tot drie jaar hierna groeit de zeeforel door tot zo’n halve meter groot. Voor het paaien wil zeeforel terug naar de beek waar ze zijn opgegroeid. In dit stadium is de vis bruin van kleur. Het is nog niet bekend hoe lang de zeeforellen in de Waddenzee blijven, soms worden ze ook voorbij de Waddeneilanden gevangen.

De betekenis van de Waddenzee is voor iedere vis anders

Voor veel vissen is de Waddenzee een belangrijke schakel in hun levenscyclus. De bot bijvoorbeeld brengt zijn hele leven door in de Waddenzee. De zeebaars daarentegen is er vooral in de warme maanden te vinden. In de koudere maanden trekt de zeebaars naar het kanaal tussen Engeland en Frankrijk. Deze kennis is belangrijk omdat kennis over waar vissen zich het best thuis voelen ook kan helpen bij het beschermen van hun habitat. Michiel vraagt Wouter of het klopt dat de schol nu sneller naar het koudere water van de Noordzee gaat. Dit is inderdaad het geval. Omdat de Waddenzee sneller opwarmt vertrekt de schol nu al na een half jaar in plaats van na twee jaar naar de Noordzee. De schol gebruikte de Waddenzee voorheen twee jaar lang als een kinderkamer, maar door opwarming is deze periode sterk ingekort.

Maatwerk van belang bij het wegnemen van barrières bij vismigratie

Het is een grote uitdaging om alle barrières weg te werken en goed te kijken naar wat voor iedere vis nodig is om te kunnen trekken. Iedere vis heeft zijn eigen wensenlijst. Zo zwemt een krachtpatser als de zeeforel graag tegen de stroom in en zijn er andere vissoorten die juist niet van stroming houden. Zenders kunnen helpen bij het bepalen van posities van vissen en migratieroutes.

Is er bij de vismonitoring uitwisseling met het Duitse en Deense delen van het wad?

Veel wordt uitgewisseld en zeker door analyse van gegevens van zenders komen er gesprekken met Duitse, Deense en ook met Belgische partners. Dit kan tot verrassende inzichten leiden. PRW probeert deze trilaterale uitwisseling ook aan te moedigen.

Als over vijf jaar de Swimways van meer vissoorten beter in beeld zijn en ook het gebruik van de Waddenzee door deze vissoorten, dan is voor Wouter zijn missie geslaagd. Hij toont dan graag samen met het team de resultaten.

Een cartoon vol humor ter illustratie van een geslaagde avond

Jan Willem Spakman vatte de avond weer samen in een mooie cartoon. En we sloten de avond af met een pubquiz zoals dat hoort in het (virtuele) café.

Vierde Onderwatercafe

De volgende online edities van het Waddencafé zijn op 8 en 21 oktober, we hopen jullie allen weer te mogen verwelkomen!

Onderwatercafe Leeuwarden

Woensdagavond 27 november 2019
De Friesche Club in Leeuwarden

In het derde Onderwatercafé vertelde Monique Moors over Dwaalfilm Wadden en haar ervaringen tijdens het filmen. Jeroen Huisman, lector visecologie bij Van Hall Larenstein, nam ons mee in zijn passie voor vissen. Aan de hand van een interactieve onderwatertekening liet Michiel Firet de aanwezigen zelf kiezen wat ze van de onderwaternatuur in de Waddenzee wilden ontdekken. Door de kennis en vragen van de aanwezigen was er veel interactie. Jaap Jepma van Bureau Noordtij leidde alles in goede banen.

De interactieve onderwatertekening verbeeldt de Rijke Waddenzee. Het laat zien wat zich onderwater afspeelt, gevangen in een doorsnede van het Wad. Je zult dit overigens nooit op één locatie op deze manier kunnen waarnemen. Bij onderwater bemonstering voor onderzoek in de Waddenzee bijvoorbeeld bestaat een groot deel van de monsters uit zand en modder. Toch leeft er van alles op en in de bodem van de Waddenzee.
Wil je dit ontdekken dan is bijvoorbeeld de plankton excursies van ’t Ailand op Lauwersoog een aanrader. Met een speciaal planktonnet ga je op plankton vissen in de haven van Lauwersoog. En daarna bekijk je je vangst binnen onder de microscoop.

Op de interactieve tekening ontdekten we de Japanse oester, een exoot die inmiddels veel in de Waddenzee voorkomt. Het is een biobouwer en daarmee belangrijk voor de biodiversiteit in het systeem zoals in gemengde mossel/oesterbanken waar andere planten en dieren zich kunnen hechten of in kunnen verstoppen. Zeegras is ook een biobouwer en een belangrijke graadmeter voor de ecologische toestand van de Waddenzee. Het komt nog op weinig plekken voor maar er is hoop. Rond Griend is een succesvol herstel gerealiseerd en ook onder Schiermonnikoog is een goede ontwikkeling gaande. Er zijn zo’n 1500 mosselbanken in de Waddenzee. Henk-Jan van der Veen, boswachter bij Staatsbosbeheer, is één van de aanwezigen en vult het verhaal van Michiel aan. Hij vertelt over de kwelders van Holwerd, waar je vanuit de kijkhut (ligt in de kwelder, op de plek waar de lage kwelder overgaat in de zee) goed zicht hebt op droogvallende platen, die 2x per dag bij hoog water onder water staan. En waar je vanaf de Holwerderkust de mosselbanken bij laag water kunt zien (‘zwarte strepen’).
Zelf aan de slag met de interactieve onderwaterkaart? Dan kun je de presentatie downloaden (224 Mb) via deze link. Je mist daarbij natuurlijk wel de uitleg die je in het onderwatercafe wel krijgt. Let op: de afbeeldingen en filmpjes in deze interactieve presentatie zijn niet rechtenvrij!

Monique Moors werkt aan Dwaalfilm Wadden. In 5 jaar groeit DwaalfilmWadden tot een grote online Waddenfilm met 160 mini-documentaires in 40 verschillende landschappen. Waalfilm Wadden  staat online en de filmpjes zijn gratis en door iedereen te gebruiken. De eerste 60 zijn nu beschikbaar. Met deze korte filmpjes dwaal je langs de kust en ervaar je de dynamiek in het gebied. En wordt de samenhang duidelijk. Tot nu werkte Monique vooral bovenwater waarbij je je wel bewust wordt van de waarde van de onderwaternatuur in het gebied. De komende tijd worden juist ook onderwater opnames gemaakt. Tijdens het onderwatercafé vertelde Monique over hoe de filmpjes tot stand komen. Natuurlijk toonde ze ook een aantal filmpjes, waaronder zeehonden bij de Punt van Reide en zwermen vogels op het Friese wad. Mocht je nog locaties weten of juist een specifiek onderwerp die interessant is voor een mini-documentaire, dan kun je Monique daarover mailen.

Met een mooie foto van een stekelbaars vertelde Jeroen Huisman ons over zijn passie voor vissen. Langs de kust hebben we veel harde grenzen voor vissen. We denken vaak in technische oplossingen om vismigratie op zoet/zout-overgangen hier mogelijk te maken. Daarin lopen we in Nederland voorop ten opzichte van de andere Waddenzee-landen. Een voorbeeld is de vispassage in zeegemaal H.G. Miedema bij Zwarte Haan.
Onderzoek naar migrerende vissen levert interessante informatie. Bijvoorbeeld het onderzoek met gezenderde stekelbaarzen bij de zeesluis in Nieuwe Statenzijl, waar de Westerwoldsche Aa uitstroomt in de Dollard. Hier zijn 2 vispassages gemaakt: één voor glasaal en de andere voor stekelbaars. Het blijkt dat stekelbaarzen onderweg ‘rechtsaf slaan’ naar voedselrijke gebieden in plaats van naar de bronbeek te zwemmen. Studenten van Van Hall Larenstein monitoren langs de gehele Waddenkust. Dat is veel werk maar ook leuk om te doen. Ook vrijwilligers die monitoren zorgen voor veel data over vismigratie.


Jan Willem Spakman van Wimpie Comics vatte de avond weer samen in een mooie cartoon:

Onderwatercafe Den Helder

Donderdagavond 31 oktober 2019
Kampanje in Den Helder

In samenwerking met Bureau Noordtij organiseerden we in Den Helder het tweede Onderwatercafe over de onderwaternatuur in de Waddenzee. Jan Rotgans vertelde over zijn werk als gids en gastheer op het Wad. En Sander Holthuijsen van het NIOZ nam ons mee in het onderzoeksproject Waddenmozaïek. Aan de hand van een interactieve onderwatertekening ontdekten we de wondere wereld van de onderwaternatuur. Het was een leuke en informatieve avond.

Aan de hand van de interactieve onderwatertekening liet Michiel Firet de aanwezigen zelf kiezen wat ze van de onderwaternatuur in de Waddenzee wilden ontdekken.

We ontdekten dat de Japanse oester, een exoot, inmiddels veel voorkomt in de Waddenzee, de puitaal anders spartelt dan de paling en vroeger armeluis paling werd genoemd, er stevige mosselen zijn maar ook watjes. Het filmpje over de kiezelwier (Ruben Smit Productions) gaf een mooie toelichting. Zo ontdekten we dat kiezelwieren heel veel CO2 binden. Met zonlicht en voedingsstoffen uit de bodem maken ze energie beschikbaar voor het ecosysteem. Het zijn primaire producenten, ze zijn de basis van het voedselweb. De bruinvis, een dolfijnachtige, komt veel voor in de Noordzee (in de hele Noordzee wel zo’n 400.000!). Ze gebruiken ook de Waddenzee maar we zien ze bijna nooit. Toch foerageren ze bijvoorbeeld in het Marsdiep. Let maar eens op de rugvin die net boven water uit komt. Bodemdieren zoals de Amerikaanse zwaardschede en de schelpkokerworm zoeken de beschutting in de bodem van het Wad. Zij hebben dagelijks de uitdaging tussen voldoende voedsel krijgen en niet gegeten worden door vogels. Het filmpje over de Kanoet maakte ons er van bewust dat de voorraad voedsel en rust in het Waddengebied cruciaal is voor de vogels langs de Flyway. Daarom zou er meer gestuurd moeten worden op het onderwaterleven in de Waddenzee.
Zelf aan de slag met de interactieve onderwaterkaart? Dat kun je de presentatie downloaden (224 Mb) via deze link. Je mist daarbij wel de uitleg die je in het onderwatercafe wel krijgt. 

De film WAD, overleven op de grens van water en land van Ruben Smit, met fantastische beelden van de onderwaternatuur in de Waddenzee, kun je terugkijken op NPO. En in de film Silence of the Tides, die in oktober 2020 uitkomt, komt ook de onderwaternatuur van de Waddenzee in beeld.

Jan Rotgans is een vat vol verhalen. “Alles wat ik weet, kwam via mijn oren”. Vanaf dat hij 8 jaar is werkt hij al mee met zijn vader op de viskotter in de Waddenzee. Sinds 1989 neemt hij gasten mee op zijn vaartochten en vanaf 2000 organiseert Jan natuurexcursies. Inmiddels is hij dus meer dan 50 jaar actief op het Wad. Een aantal van Jan zijn waarnemingen en verbazingen deelt hij met ons. Zo blijkt dat Noorderwind slecht is voor de vangst. En krabben kondigen Noorderwind aan: bij het selecteren van de vangst zijn bijtende krabben de voorspeller van Noorderwind op de volgende dag. Het gezegde “Vloed aan zee brengt wind met zich mee” klopt ook. Jan werkt op getij; hij heeft geen horloge nodig.Scholeksters die fluiten bij wassend water betekent voor Jan dat hij terug moet met de boot naar de wal, want de wind gaat dan flink aantrekken. En hij leert ons ook dat je een wondje prima kunt schoonmaken in zee, maar dan wel met vloedwater en niet met ebwater. “Als de dijk opdroogt” is nog zo’n waarneming. Jan ging met zijn vader mee onder de Afsluitdijk vissen. De bijboot was niet groot en had geen betrouwbare buitenboordmotor. Als de dijk droog werd, als het asfalt niet meer zwart was van het vocht maar grijs werd, dan kwam de wind en moesten ze als de wiedeweerga terug naar het moederschip.
Op de website van Jan staat o.a. een scheepsjournaal met nog meer verhalen.

Sander Holthuijsen is veldbioloog bij het NIOZ. Hij is gespecialiseerd in bodemleven in getijdengebieden.

De wadplaten vormen ongeveer de helft van de Nederlandse Waddenzee. Bij eb, als wadplaten droogvallen, is er al een deel van de onderwaternatuur te zien. De andere helft, van het ondergedoken wad, is lastiger te ontdekken en is daarom ook veel onbekender. In het project Waddenmozaïek (loopt tot 2022 en is onderdeel van Waddentools) wordt onderzoek gedaan in geulen en diepe platen. Gestart is met een monsterklus: in één seizoen zijn monsters genomen op 1400 punten in het Nederlandse deel van de niet droogvallende, de sublitorale, Waddenzee. De monsters van 20×30 cm, vooral bruin-grijs van kleur, leveren interessante informatie op over de onderwaternatuur van de Waddenzee. Eerste waarnemingen: naast zand en blubber, (resten van) schelpdierbanken en mosselbanken, schelpkokerwormen, zeesterren, nonnetjes, mosselen, anemonen en zeecypres. Zeepaardjes, zeegras(velden) en (delen van) oesterbanken werden niet aangetroffen. De voorloper van Waddenmozaïk, Waddensleutels, heeft ons met de gegevensset van het bodemleven van de droogvallende Waddenzee veel informatie opgeleverd over het voedelweb; wie-eet-wie. Dat wordt nu aangevuld met het bodemleven van de permanent overstroomde wadbodem. Deze vorm van bemonstering is uniek in de wereld.
Lees meer over project Waddenmozaïek op website van Natuurmonumenten

Illustrator Jan Willem Spakman van Wimpie Comics de avond samengevat in een inspirerende cartoon:

Tryout Onderwatercafe Noordpolderzijl

Vrijdagavond 27 september 2019
Café ‘t Zielhoes in Noordpolderzijl

In samenwerking met Bureau Noordtij was op vrijdagavond 27 september voor het eerst een Onderwatercafé. Een tryout.

Zo’n 25 geïnteresseerden waren hiervoor naar Café ‘t Zielhoes in Noordpolderzijl gekomen. Ze werden meegenomen in de wondere wereld die zich afspeelt onder de oppervlakte van de Waddenzee. Want wat zwemt, kruipt en krioelt daar eigenlijk? De natuur onder water is een belangrijk, maar niet altijd even zichtbaar deel van het unieke natuurgebied Waddenzee. Ook werd stilgestaan bij de mogelijke gevolgen van bijvoorbeeld de klimaatverandering op de Waddenzee.

Gedurende de avond werden de aanwezigen geïnformeerd door een aantal experts. Edwin van de Pauw Kraan van het Waterschap Noorderzijlvest gaf een presentatie over trekvissen en de vispassage van Noordpolderzijl. Jaap Vegter, een van ‘Vissers van de Kust’, ging in gesprek met Jaap Jepma van Noordtij over hoe je als visserman kan meebewegen met de natuur. Michiel Firet van Programma naar een Rijke Waddenzee had met de interactieve onderwaterkaart een keuzemenu voor de zaal. Achter elk nummertje werd ingezoomd op onderwaternatuur van de Waddenzee. De presentatie is te downloaden (224 Mb) via deze link. Let op: de afbeeldingen en filmpjes in deze interactieve presentatie zijn niet rechtenvrij!

Gelukkig was de bar open, want het is ten slotte een onderwatercafé! Onder het genot van een hapje en een drankje werden de levendige gesprekken voortgezet. De avond werd afgesloten met een pub quiz. Bij de vraag wat het verschil is tussen het eikapsel van een rog of dat van een haai bleken er veel afvallers! Al met al een geslaagde try-out van het eerste Onderwatercafé. Op naar de volgende op 31 oktober in Den Helder!

llustrator Jan Willem Spakman van Wimpie Comics vatte de avond samen in een inspirerende cartoon: